Шыншылдық (صِدْقٌ–сыдқ) сөзінің тілдік мағынасы–шындықты айту, алдамау, растау деген мағынаны білдіреді. Шыншылдықтың шариғи мағынасы: Мұсылманныңсөзі мен амалы қайшылықта болмауы. Терминдік мағынасы: «Хабар естілген жайт қалай орын алса, сол қалпында өзгертпей жеткізуі».

Адамның кісілік болмысына тән бұл қасиет қашан да қоғам алдында бәрінен де жоғары тұрады. Қоғамда шындық өмір сүрмесе, мемлекет, қоғам тарапынан шынайылық бағаланбаса, ел өмірінде мәдени өзгеріс, даму болған емес.Шындық әлем, қоғам, адам болмысын біріктіріп отыратын ұғым. Шындықсыз мүмкіндік жоқ. Кез келген әлеуметтік дамудың құбылыстарын негіздеп отыратын мүмкіндік шындық арқылы көрінеді және адам өмірінің рухани келбетін айқындаушы мәнге айналып отырады. Шындық болмаса, білім де жетілмейді, білімнің де негізге алатыны шындық. Тарихқа қарайтын болсақ, нағыз зиялы адамдар шындық үшін жігерін сарқа жұмсаған. Себебі білім ілімге айналып, адамзатқа тегіс тарамаған уақытта шындықты тану, жалған нәрселерден сақтану мүмкіндігі қоғамда бірдей тегіс бола бермеген. Осының салдарынан ойшыл адамдар игілік (білім, өнер) жолында, ұрпақтың дүниетанымын қалыптастырып отыруда, ел мүддесіне аянбай еңбек етуді дәстүрге айналдырған. Сондықтан, шындықты тану үшін қоғамның болмысында шыншылдық қасиет болуы қажет. Бұған қатысты әл-Фараби, «шындық пен шыншыл адамдарды сүйіп, өтірік-жалған мен суайттарды жек көру керек» – дейді.

Шыншылдық адам бойындағы көркем қасиеттерінің бірі. Аллаһ Тағала шыншылдарға жәннаты сый ететінін уәде еткен. (Ахзаб сүресі, 24 аят. Әли Имран сүресі, 15–17 аят) Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) мұсылманның шыншыл болуына қатысты: «Білімсіз берілген пәтуаның күнәсі, сол пәтуаны берген адамға болады. Жауапты біліп тұрып, оны жасырған–қиянат еткен болады»–деп айтқан.

Әділеттіліктің таразысы – жаратылыс. Адам баласы осыдан үлгі алып отыруы тиіс. Бұған қатысты қазақ даналығында былай делінген: «Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ». Бұл шындыққа жақын, әділеттілікке ден қоятын адамдардың шындығы жойылмайды деген мағынаны білдіреді. Мәселен алаш зиялыларының мұраларынан ұлт зиялыларының дүниетаным, ақиқатты ұғыну арқылы шынайылықтың табиғатын иеленіп отыратындығын ұғыну қиын емес:

Рақатсыз өтсе де өмір-жасым,
Бұл жөнімнен құдайым айырмасын.
Ұзақ жолға ниет қып бір шыққан соң,
Жарым жолдан қайтпаспын қарындасым!
Су да болар ол жолда, тау да болар,
Жаудың оғы – жайған тор, ау да болар.
Мынау пайда, мынасы зиян демек,
Ол ерліктің ісі емес, сауда болар?!. 

Шынымен де, Ахмет Байтұрсынов жазғандай, ерліктің ісі адамнан шындықпен шынайылықты қатар талап етеді. Шындық, бұл дұрыс мақсатқа жетудегі құрал, адамның мақсаты мен тілегінің жалпыға ортақ мәнмен ұштасуы, ал, шынайылық сол мақсатты орындаудағы мүмкіндік, адам бойындағы қасиеттер оның шыншылдығымен бірігеді. Осы рухани қасиет үлгілері дәріптеліп, қоғамның бойынан көрінгенде ғана қоғам өзінің игіліктерін иеленіп отырады. «Шыншыл болыңдар. Себебі, шыншылдық тақуалыққа алып келеді, ал тақуалық жәннатқа кіргізеді. Расында, пенде шыншылдықты ұстанумен Аллаһ Тағаланың жанында “шыншыл” деп жазылады. Жалғандықтан сақтаныңдар. Себебі, жалғандық азғындыққа алып келеді, ал азғындық тозаққа кіргізеді. Расында, пенде жалғандықты ұстанумен Аллаһ Тағаланың жанында «жалғаншы» деп жазылады».

«Шыншыл болыңдар! Өйткені, шыншылдық болған жерде тақуалық болады. Ал, шыншылдық пен тақуалықтың орыны–жәннат (яғни, шыншылдық пен тақуалық жәннатты нәсіп етеді). Жалғандықтан сақтаныңдар! Өйткені, жалғандық болған жерде азғындық болады. Ал, жалғандық пен азғындықтың орыны–тозақ. Аллаһ Тағаладан денсаулық тілеңдер. Себебі, пенде үшін ақиқат иманнан кейін денсаулықтан артық нәрсе жоқ. Бір-біріңді күндемеңдер, жек көрмеңдер, қарым-қатынастарыңды үзбеңдер және өзара жауласпаңдар. Ей, Аллаһтың құлдары! Бір-біріңе бауыр болыңдар!» Кісілік қасиеттер жеке адамнан бастап, ұлттың тағдырын шешеді деген терең ұғым қашан да өркениетті елдің ұлттық санасында өмір сүрген. «Шындық – бұл ерлікке тәрбиелеудегі ең бір құнарлы құрал. Өтірік – ақырында тіпті нағыз шындыққа сәйкес келетін ресми материалдарға да сенімсіздік тудыратын ең зиянды у.

«Жәннаттың амалы–шыншылдық. Шындықты айтқан пенде тақуалық қылған, тақуалық қылған шын жүректен иман келтірген болады. Ал, шын жүректен иман келтірген жәннатқа кіреді. Тозақтың амалы–жалғандық. Жалған айтқан пенде күнә істеген, күнә істеген күпірлік еткен болады. Ал, күпірлік еткен тозаққа кіреді».

«Күмәндіні қойып, күмәнді болмағанға бет қой. Себебі, шыншылдық–сенімділік болса, ал жалғандық–күмән емес пе?»

«Сатушы да, сатып алушы да айырылысқанға дейін сату және сатып алу еріктерінде болады. Сатушы сатылатын заттың артықшылығы мен кемшілігін жасырмаса, ал сатып алушы ақшаны төлеудің тәртібі мен мерзімін айтып екеуі де жалғандыққа бармаса, онда саудалары берекелі болады. Ал, кемшілік, айыптарын жасырып бірі–біріне жалған айтса саудаларының берекесі кетеді.»

«Қауіпті екеніне көздерің жетіп тұрса да шыншылдықтан бет бұрмаңдар. Өйткені, шыншылдық қауіптен құтқарады. Қауіптен құтылатындарыңа көздерің жетіп тұрса да жалғандыққа жоламаңдар. Өйткені, жалғандықта қауіп бар».

«Жалғандықтың ең ауыры: адам бөтен біреуді өзінің туған әкесі деп айтуы, түсінде көрмеген нәрсені көрдім деп айтуы және Расулуллаһ (с.ғ.с.) айтпаған нәрсені, Ол (с.ғ.с.) айтты деп айту». Себебі, бөтен біреуді өзінің әкесі деп айту –шариғат бойынша асырап алынған балаға, ол ержеткеннен кейін, оның шын әкесі кім екені айтылуы тиіс. Жетімдер үйінен алынып, әкесі кім екені беймәлім болған жағдайда, ол жетімдер үйінен алынғаны айтылады.

«Расулуллаһ (с.ғ.с.) айтпаған нәрсені, Ол (с.ғ.с.) айтты деп айту, «яғни, Расулуллаһқа (с.ғ.с.) жала жабу. Бұл өте ауыр күнә болып есептеледі. Оның жазасы–жалғаншы қыздырылған ошаққа отырғызылуы. Сондықтан, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.)  айтқан, хадисінде былай делінген деп айтатын адам, алдымен ойланғаны дұрыс.

Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) өмірі адамдар үшін шыншылдықтың ең кәміл әрі абзал мысалы болмақ. Тіпті пайғамбарлық келмей тұрып та ол кісі шыншылдығымен аманатқа беріктігіне байланысты «Мухаммдун әмин», яғни, «Сенімді Мұхаммед» атанған.

Шынншылдықтың пайдалары:

• Шыншылдар Алла Тағаланың кешірімі мен шексіз сауапқа кенеледі.
• Шыншыл болу – Алланың әрі адамдардың махаббатына ие болуға алып келеді.
• Шыншыл адамның әркез жүрегі тыныш болады.
• Кәсіпте береке болып, жақсылық атаулы арта түседі.
• Шыншыл адамның екі дүниеде дәрежесі жоғары болады.
• Шыншылдар қиямет күніпайғамбарлар әрі ізгі адамдармен бірге тіріледі.

Шыншылдық, бұл ақиқатты ақылмен ұғыну, шыншылдық бұл имандылық, ар-ұяттың болуы, намысшыл, мейірімді болу. Сонымен қатар, шыншылдық дегеніміз адалдық, рухани тазалықтан шығатын қасиет, қоғам, ұрпақ алдында абыройлы болу, рухани тереңдікті иелену. Шындық пен шынайылық қатар өмір сүрген қоғамда бірлік бар. Әлеуметтік ортада бірлік болмаса, қоғамға шынайылық жақындамайды.

Шет ауданы «Жанқұтты би»

мешітінің бас имамы

Маханбетчин Берік Алпысбайұлы