Абу Бакр инб Ияштан риуаят: «Бұрынғы замандарда төрт елдің патшалары бір-бірін сөзден айтқан екен. Олардың айтқан сөздері бір садақтан атылған оқтай еді». Кисраның патшасы: «Айтпаған сөзіме өкінбеймін, айтқан сөзіме өкінемін» деді. Қытайдың патшасы: «Сөйлемеген сөзіме мен иемін, сөйлеген сөзім маған ие», - деп айтты. Румның патшасы: «Мен айтпаған сөзді қайтаруға, айтқан сөзімді қайтарудан көрі қуаттырақпын» десе, Үндістанның патшасы: «Ғажап, бір адам бір сөзді айтса, сол сөз аузынан шығып, оған зиян келтіреді, егер шықпағанда, оған зиян келтірмейтін еді» деп айтқан.

Абу Cаид Худрийден жеткен хадисте: «Бір адам Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) алдына келіп: «Ей, Алланың елшісі, маған өсиет айтыңыз», - деді. Сонда Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Сен Алла разылығы үшін тақуа бол, өйткені, ол барша жақсылықтарды топтаушы. Тақуалықты мықты ұста, өйткені ол мұсылмандардың жетекшісі. Және Алланы зікір ет және Құран оқы. Өйткені ол саған жерде – нұр, көкте – зікір. Жақсы сөздер айтып, жаман сөздерден тіліңді сақта. Осымен шайтанды жеңесің», - деген. Ислам ғұламалары Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) осы сөзіне мынадай шарх айтады: «Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) «Сен Алла разылығы үшін тақуа бол» дегені – Алла Тағала тыйым салған нәрселерден өзін аулақ ұстау, Алла Тағала бұйырған істерді істеу. Ал, «Тіліңді сақта» деген сөздің мағынасы – тек жақсы сөздерден айт, үлгілі боласың немесе тыныш жүр, саламат боласың дегені. Біл, адам баласы шайтаннан үндемеумен құтылады. Мұсылман шайтаннан ұзақ болуы және Алла оның айыбын жасыруы үшін тілін жаман сөздерден сақтауы керек болады. Ибн Омар (оған Алла разы болсын) былай деп риуаят еткен: «Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Кім тіліне патша болса, Алла оны ұят істерден сақтайды. Кім ашуды жеңсе, Алла Тағала оны азаптан сақтайды. Кім Алла Тағаладан кешірім сұраса, Алла Тағала оны кешіреді» деді.

Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) тағы бір хадисінде: «Адамның мұсылмангершілігі сұлулығы мағынасыз сөздерді тәрк етуінде» деген. Ғабдулла ибн Ғамрудан жеткен риуаятта: «Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) хадисінде былай деп айтқан: «Біреуге қолымен немесе тілімен зәредей зиянын тигізбеген адам нағыз мұсылман». Яғни, Алла Тағала алдында нағыз мұсылман болу үшін тек намаз оқып, ораза тұтып, садақа беріп қана шынайы мұсылман бола алмайды екенбіз. Ол үшін ең бастысы адам өзінің тіліне ие болуы керек екені ашық айтылып тұр. Бұған дәлел Абу Хурайрадан (оған Алла разы болсын) жеткен хадисте Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Кімде-кім жалған сөзбен іс қылуын қоймаса, ол адамның тағам жемей, сусын ішпей жүргені Алла Тағалаға керек емес».

Бір күні Пайғамбарымыздан (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) бір адам: «Я, Расулуллаһ, бір дәулетті әйел күнде садақа береді, бес уақыт намазын оқиды, көп жақсылық жасайды. Бірақ, тіліне ие бола алмайды. Күнде біреуді балағаттап, тілдейді. Ал, енді басқа бір әйел бар, ол кедей тұрады, ешқандай садақа бере алмайды, қайырымдылық жасай алмайды. Бірақ, бес уақыт намазын оқып, тіліне ие болып, ешкімді балағаттап тілдемейді. Я, Расулуллаһ, осы екі әйелдің қайсысына сауап жазылады?», - деп сұраған екен. Сонда Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Бай әйел көп қайыр-садақа бергенімен тіліне ие болмаса, оның жақсылығының сауаптарын, айтқан ғайбаты мен балағаттаған тілі жойып отырады. Ал, екінші әйелдің қолы қысқа болып, қайыр-садақа бере алмаса да, ол әйел тіліне ие болды, ешкімді тілдеп ғайбаттаған жоқ, ол әйелдің барар жері – Жәннат», - деп жауап берген. Демек, намаз оқып, ораза ұстап, бірақ басқа адамға тіл тигізіп, өсек, ғайбат айтқан адам, бұл әдетін қоймаса, оның ғибадатының пайдасы жоқ.

Лұқман Хаким өзінің ұлына айтқан екен: «Ей, ұлым, кім жаман адамдардың сұқбатында болса, аман болмайды. Кім жамандық кіретін жайға кірсе, өсек-аяңға қалады жіне кімде-кім тіліне иелік етпесе, өкінеді!». Хасан Басри (Алла ол кісіден разы болсын) айтқан екен: «Данышпанның тілі жүрегінде болады. Егер сөйлемекші болса жүрегіне қарайды, егер онда жақсылық болса сөйлейді. Егер біреудің зиянында болса сөйлемейді. Ал, наданның жүрегі керісінше, тілінің ұшында болады. Ол жүрегіне қарамайды, тіліне не келсе соны сөйлейді». Осы ретте мына бір хикаяны келтіргенді жөн санадық. Лұқман Хаким һабашилік құл болып жүргенінде оның бойындағы хикметтің көрінісі мынадан байқалған еді. Бір күні қожайыны: «Ей, құл, бізге бір қой сойып ең әдемі екі жерінен әкел», - дейді. Ол кісі қойды сойып, жүрегі мен тілін әкеліпті. Кейін және бір мәрте: «Бір қой сойып, ең жаман екі жерінен әкел» десе, ол кісі қойды сойып, тағы да жүрегі мен тілін әкеледі. Сонда одан мұның себебін сұрағанда Лұқман Хаким: «Денеңде бұл екі еттен бөлек дәмдірек ет жоқ, егер екеуі жақсы болса. Ал, егер жаман болса, екеуінен жаманырақ нәрсе жоқ», - деген екен.

Суфян Саурийден риуаят етіледі: «Маған бір адамды садақтың оғымен атуым, оны тілмен атуымнан сүйіктірек. Өйткені, тілдің атуы қате кетпейді, оқты атса, кейде қате кетеді». Таң атқан кезде адамның бүкіл мүшелері: «Ей, тіл, Алла Тағалаға ант етіп, сенен жалбарынып сұраймыз, тура бол. Өйткені, сен тура болсаң, біз де тура боламыз, егер сен қисайсаң, біз де қисаямыз» деп айтады. Ғұламалардың кейбірінің былай деп айтқаны кездеседі: «Адамдардың денесі үш бөліктен тұрады: біріншісі – жүрек, екіншісі – тіл, үшіншісі – дене. Алла Тағала әрбір бөлікті бір құрметпен құрметтеді. Жүректі – өзін тану және таухитпен құрметтеді. Тілді – Лә иләхә иллоллаһ және кітапты оқумен құрметтеді. Ал, денелерді – намаз, ораза және басқа ғибадаттарды жасаумен құрметтеді. Кейін адам баласының осы дене бөліктерінің әрқайсысына уәкіл қойды. Жүректі сақтауға – Алланың өзі уәкіл. Оның ішінде не бар екенін Алладан басқа ешкім білмейді. Тілге – періштелерді уәкіл етті. Тілден бірер сөз шықса, періштелер тез арада сол сөзді жазып алады. Денеге – бұйрық және қайтудан басқарушы етіп қойды. Кейін әр бөлікке уәде етуді қалады. Жүректің уәдесі – иманда мықты болуы және көреалмаушылық, қиянат, айлакерлік деген нәрселерден аулақ болу. Тілдің уәдесі – ғайбат айтпау, өтірік және керексіз сөздерді сөйлемеу. Дененің уәдесі – күнә істерді істемеу және мұсылмандардың ешқайсысына жәбір көрсетпеу. Ал, енді осы мүшелер уәдесінен айныса, кім жүректен кетсе – мұнафық болады, тілінен кетсе – кәпір болады, денесінен кетсе – күнәһар болады.» делінген. Адам баласының тілі кішкентай болғанымен, адамға тигізер пайдасы мен зияны да зор. Мысалы, имандылық пен имансыздықтың және мұсылман мен кәпірдің арасын айыратын осы тіл. Алла Тағаланың бірлігіне, барлығына иман келтіріп, адамды жәннатқа бастайтын, осы сүйексіз қызыл тіл екен. Бұндай қасиет тілден басқа мүшелерде шектеулі. Бір күні Муғаз ибн Жабал деген сахаба Пайғамбарымыздан (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Я, Расулулла, мені жәннатқа кіргізетін, тозақ отынан сақтап, қорғайтын бір амалдан хабар беріңіз», - деп сұрайды. Сонда Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) тілін ұстады да: «Ей, Муғаз, мына тіліңді жаман сөз айтудан сақта», - деді. Сонда Муғаз Пайғамбарымызға (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) айтты: «Я, Расулулла, сонда біз тіліміз бен сөйлеген сөзімізге күнәһар болып, жәһаннамға кіруге кіріптар боламыз ба?», - деп сұрады. Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Адам баласын тозақ отына түсіретін адамның күнәһар сөздерді сөйлетуші тілі», - деді. Тілдің апаты, яғни пәлесі көп және күнәсі де үлкен. Олар жалған сөз айту, өтірік сөйлеу, жалған ант беру және т.б. – шариғатта жалған күнә болып, ант ету, халықты аздырып, жұртты бұзып, үйлерді жермен-жексен ететін үлкен бір күнә және мұнафықтардың белгісі болып табылады. Бұған дәлел Абу Хурайрадан жеткен тағы бір хадисте Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Мұнафықтың белгісі 3 түрлі болады. Олар: әрқашан сөз сөйлесе жалған сөйлейді. Уәде етсе уәдесінде тұрмайды. Аманат тапсырылса, амантқа қиянат жасайды» деп айтқан.

Төлтаев Ербол Мұқанұлы

Балқаш қаласының мешітінің бас имамы