«Ағайын тату болса ат көп, абысын тату болса ас көп» деген қазақ халқы ертеден туыстық қарым-қатынастың сақаталуына аса мән берген. Дәстүрлі дінді берік ұстанған ата-бабамыз ағайын-туыс, отбасының қадірін жете түсінуді шариғаттан үйренсе керек.

قال تعالى: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَاراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلائِكَةٌ غِلاظٌ شِدَادٌ لا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ}

        Алла Тағала Құран Кәрімнің Тахрим сүресінің 6-шы аятында: «Ей иман келтіргендер! Өздеріңді және отбасыларыңды отыны адам мен тастан болған тозақ отынан сақтаңдар. Оның жанындағы періштелер қатал әрі зор. Олар Алланың әміріне бой ұсынғандар, Раббысына қарсы келмейді», - делінген. Осы аяттан түсінгеніміз отбасы құндылығына немқұрайлы қарау, өзіңді және ұрпағыңды отқа тастағаның. Әрбір отбасының егесі әйеліне, бала-шағасына жауапты және жанұясы үшін ертең Алла Тағала алдында амалдары таразыға түсетінін естен шығармағанымыз абзал. Халқымыз үйлену оңай, үй болу қиын деп текке айтпаса керек. Отбасылық өмірдің мәнді де, сәнді болуы ең алдымен тәрбиеге байланысты.

قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارا

    Имам Али (р.а.):

Осы аятты тәпсірлегенде отбасыларыңды жақсылыққа үйретіңдер деген. Имам Мужаһид отбасыларыңа Алладан қорқуды өсиет қылып, жақсы тәрбие беріңдер деген. Имам Қутада болса Аллаға бой ұсынуды әмір етіп, күнәдан тыйыңдар деген. Осыған дәлел ретінде Шұғара сүресінің 214-ші аятында

وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ

«Жақын туыстарыңа ескерт» -, - делінген.

      Осы аят түскенде, аманат құндылығын бүкіл адамзат баласынан артық түсінетін, әрине Алла елшісі Мұхаммед Мұстафа (с.ғ.с) орнынан тұрып: «Ей, Құрайыш қауымы! Жандарыңды Алладан «сатып алыңдар». Өйткені мен Алланың азабынан сендерді құтқара алмаймын. Ей, Фатима! Балапаным! Дүние мүлкімнен қалағаныңды ал. Бірақ Алланың азабынан сені де құтқара алмаймын. (әл-Хинди,Кәнзул-уммал 7/427,18852)

       Рақым пайғамбары (с.ғ.с)  Алланың ақиқатына сеніп, иман келтіргенде ғана ақырет азабынан құтыла алатындықтарын, туыстықтың ешқандай пайда

бермейтінін айтып ескерткен.

Алла расулы (с.ғ.с.) имам Бухари Абдулла ибн Омардан (р.а.) жеткізген хадисінде:

كُلُّكُمْ رَاعٍ وَكُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، الْإِمَامُ رَاعٍ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِي أَهْلِهِ وَهُوَ مَسْئُولٌ عَنْ

رَعِيَّتِهِ، وَالْمَرْأَةُ رَاعِيَةٌ فِي بَيْتِ زَوْجِهَا وَمَسْئُولَةٌ عَنْ رَعِيَّتِهَا، وَالْخَادِمُ رَاعٍ فِي مَالِ سَيِّدِهِ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ

       «Сендердің әр қайсыларың бақташысыңдар, әр бақташы баққанынан сұралады. Имам жамағатынан, ер кісі баққан отбасынан сұралады, әйел адам күйеуінің үйінің бақташысы қалай қарағанынан сұралады, қызметші қызмет берушінің мүлкінің бақташысы, сол мүлікті қалай баққанынан                       сұралады.

        Тахрим сүресінің 6-шы аяты нәзіл болғанда Зайд ибн Аслам (р.а.) Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) «Иә, Расулалла! Біздер, сахабалар өзімізді қорғармыз, ал отбасыларымызды қалай қорғаймыз деп сұрадық. Сонда Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) «Оларды Аллаға бой ұсынуға әмір етіп, күнәдан                                  тыясыңдар», - деді.

إنَّ اللهَ سَائِلٌ كُلَّ رَاعٍ عمَّا اسْتَرَعَاهُ، حَفِظَ ذَلِكَ أَمْ ضَيَّعَ، حَتَّى يَسْأَلُ الرَّجُلَ عَنْ أَهْلِ بَيْتِهِ

        Имам Насаидан жеткен Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадисінде «Шындығында Алла Тағала әрбір бақташыдан баққанын сұрайды, яғни Алла ақысын сақтады ма әлде жоқ па.Тіпті ер адамның ақысын отбасынан сұрайды. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) осы хадисті айтқаннан кейін бізден сұрады «сендер Алла Тағала сұраса не айтасыңдар деді.

الإمَام أَحْمَد ، وَأَبُو دَاوُد ، وَالتِّرِمِذِي ، مِنْ حَدِيث عَبْدِ الْمَلِكِ بِنْ الرَّبِيعِ بِنْ سبرة ، عَنْ أَبِيهِ ، عَنْ جَدِّهِ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ - صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - : " مُرُوا الصَّبِيَّ بِالصَّلَاةِ إِذَا بَلَغَ سَبْعَ سِنِينَ ، فَإِذَا بَلَغَ عَشَرَ سِنِينَ فَاضْرِبُوهُ عَلَيْهَا " .

        Имам Ахмад риуаят қылған хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) : «Балаларыңа жеті жастан бастап намазды үйретіңдер, яғни дін туралы мағұлмат беріп, ара-жігін ашып түсіндіру керек, ал егерде үйреніп білгісі келмесе он жастан бастап міндеттеу керек», - деген. Өкінішке қарай кешегі ислам дінін берік ұстанған ата-бабалар ұрпағы баласына намаз үйретпек түгіл,     бастарын ала қашады. Дана Абай бүгінгі күннің ащы шындығын:

Балам «закон» білді деп,

Қуанар ата-анасы.

Ойында жоқ олардың,

Шариғатпен шаласы, -

деп рухани ілімнен дүниеауи шаруаларды артық көрген отанасы мен отағасына сын тағады. «Не ексең соны орасың дегендей» бала жақсы болу үшін әке-шешесі өзінен бастау керек. Бауыр етің балаң ертеңгі күні сені жақсы амалдарымен жұмаққа сүйрейтіндердің бірден-бірі. Себебі, жоғарыда айтып  өткеніміздей, қиямет күні баланың істеген амал-әрекеттері үшін бақташысы-

ата-анасы сұралады. Әкесіне қателікке бой алдыруына жол бермей, тозақ    отынан сақтап қалған Омар ибн Абдул азиз баласының сөзі осыған мысал:

        Омар ибн Абдул азиз халифа болып тұрған заманда кісі арасында дау болады. Ол ел дауын шешіп, бітім айтуды кейінге қалдырып, бауыры Сулейманмен кездесуге дайындалады. Осыған куә болған баласы Абдулмалик әкесіне шешіміңізді айтпайсыз ба? - деп сұрайды. Әкесі ағаңмен жолығып,  бесін намазын оқығаннан кейін ол істі шешетіндігін айтты. Сонда Абдулмалик әкесіне: ­– Бесінге дейін өмір сүретініңізге сенімдісіз бе? - деп сұрайды. Абдырап қалған әкесі  баласының тауып айтқан сөзіне риза болып, құшағына қысып, мандайынан сүйді. Осындай саналы ұрпақ нәсіп еткен Аллаға мадақ деп бауырымен кездесуді кейінге қалдырып, дауды шешуге кіріскен екен.

إِنَّهُ لَمْ يَكُنْ نَبِيٌّ قَبْلِي إِلَّا كَانَ حَقًّا عَلَيْهِ أَنْ يَدُلَّ أُمَّتَهُ عَلَى خَيْرِ مَا يَعْلَمُهُ لَهُمْ وَيُنْذِرَهُمْ شَرَّ مَا يَعْلَمُهُ لَهُمْ⁷.

          Имам Муслим сахихул Муслимда келтірген хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с) «Мен (с.ғ.с.) және алдымда өткен барлық пайғамбарлардың мойнында соңынан ерген үмметтерін оларға не жақсы болса соған бағыттап, не жаман болса содан қорғау жүктелген», - деді. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бізге жақсылық пен жамандықтың ара жігін ажыратып беріп кетті. Енді бізге қалғаны сол жолмен жүріп өзімізді және отбасымызды Алла қаһарынан аман алып қалып, жаратушының рақымына бөленіп, пейішке кіру. Сонда мойнымызға              жүктелгені жақсылыққа шақырып жамандықтан тыю болып қалады.

لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ ، وَلَتَنْهَوُنَّ عَنِ الْمُنْكَرِ أَوْ لَيُسَلِّطَنَّ اللَّهُ عَلَيْكُمْ شِرَارَكُمْ ، فَلَيَسُومُنَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ ، ثُمَّ يَدْعُو خِيَارُكُمْ فَلا يُسْتَجَابُ لَهُم  

        Табарани жеткізген хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) : «Сендер жақсылыққа бұйырыңдар, жамандықтан тыйыңдар, әйтпесе сендерге жамандарыңды басшы қылып қояды. Одан кейін жақсыларың дұға қылса да қабыл болмайды»,- дейді. Алла Тағала қамшының сабындай ғұмырда дүние-мүлік жинасын деп емес, құлшылық жасасын, ақиретіне сауап жинасын деп жіберді.

مَا اَعْمَالُ الْبَرّ عِنْدَ الْجِهَادِ فِى سَبِيلِ اللهِ اِلَّا كَنَفَثَةٍ فِى بَحْرٍ لُجِّيِّ وَمَا جَمِيعُ اَعْمَالِ الْبَرِّ وَالْجِهَادِ فِى سَبِيلِ اللهِ عِنْدَ الْاَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْيِ عَنْ الْمُنْكَرِ اِلَّا كَنَفَثَةٍ فِى بَحْرٍ لُجِّيِّ

      Имам Абу Мансур Дайлами Муснадул фирдаус кітабінда келтірген Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадисінде: «Қандай болмасын жақсылық іс жиһадпен салыстырғанда көлге түскен түкірікпен тең. Жиһад пен жақсы амалдарды қоссаң, жиһадтың құны бір тиын.                                                                     عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:

((إِيَّاكُمْ وَالْجُلُوسَ فِي الطُّرُقَاتِ، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ, مَا لَنَا مِنْ مَجَالِسِنَا بُدٌّ نَتَحَدَّثُ فِيهَا، قَالَ: فَأَمَّا إِذَا أَبَيْتُمْ إِلا الْمَجْلِسَ, فَأَعْطُوا الطَّرِيقَ حَقَّهُ، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ, فَمَا حَقُّ الطَّرِيقِ؟ قَالَ: غَضُّ الْبَصَرِ، وَكَفُّ الأَذَى، وَرَدُّ السَّلامِ، وَالأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ، وَالنَّهْيُ عَنِ الْمُنْكَرِ

            Имам Бухари мен имам Муслим Абу Сағид Худуриден (р.а.) жеткен хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) сахабаларына (р.а.) жолда отырудан сақ болыңдар деді. Сонда сахабалар: «Я Алланың елшісі (с.ғ.с.), біз жолда отырамыз, әңгімелесеміз бізге ол керек дегенде, онда жолдың ақысын беріңдер деп айтты. Жол ақысы не? - деп сұрады сахабалар. «Жолдың ақысы көзіңді төмен салу, сәлемге жауап беру және жақсылыққа бұйырып, жамандықтан тыю. Қиямет күні адам баласының дене мүшесінің өзі куәлік етпей, өзіне қарсы келеді. Тек бұл дүниеде жасаған жақсы амалдары ғана өзіне пайда деді ақыр заман Пайғамбары(с.ғ.с.).

عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، قَالَ : " كَيْفَ أَنْتُمْ إِذَا طَغَى نِسَاؤُكُمْ ، وَفَسَقَ شَبَابُكُمْ ، وَتَرَكْتُمْ جِهَادَكُمْ ؟ " ، قَالُوا : وَإِنَّ ذَلِكَ لَكَائِنٌ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ ، قَالَ : " نَعَمْ ، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ ، وَأَشَدُّ مِنْهُ سَيَكُونُ " ، قَالُوا : وَمَا أَشَدُّ مِنْهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ ، قَالَ : " كَيْفَ أَنْتُمْ إِذَا لَمْ تَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ ، وَلَمْ تَنْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ ؟ " ، قَالُوا : وَكَائِنٌ ذَلِكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ ، قَالَ : " نَعَمْ ، وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ وَأَشَدُّ مِنْهُ سَيَكُونُ " ، قَالُوا : وَمَا أَشَدُّ مِنْهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ ، قَالَ : " كَيْفَ أَنْتُمْ إِذَا رَأَيْتُمُ الْمَعْرُوفَ مُنْكَرًا ، وَرَأَيْتُمُ الْمُنْكَرَ مَعْرُوفًا ؟ " ، قَالُوا : وَكَائِنٌ ذَلِكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ قَالَ : " نَعَمْ ، وَأَشَدُّ مِنْهُ سَيَكُونُ ، يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى : بِي خَلَفْتُ ، لأُتِيحَنَّ لَهُمْ فِتْنَةً , يَصِيرُ الْحَلِيمُ فِيهِمْ حَيْرَانًا "

       Имам Табарани риуаят қылған хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) сахабаларына (р.а.): – Сендер қалай болар едіңдер әйелдерің мен жастарың бұзылып, жиһадтарыңды тастаса деп сұрады. Олай болуы мүмкін бе деп сахабалар Пайғамбарымыздан (с.ғ.с.) қайта сұрады. Сонда Алла елшісі (с.ғ.с.): – Иә, болады. Алланың атымен ант ішемін одан жаманы да  келеді деді. Осыдан жаман не бар? - деп сұрады сахабалар.                                                                   Жамандықтан жиреніп, жақсылықтан үйренбесе - деді Пайғамбарымыз (с.ғ.с.).

–Я, Алланың елшісі, сонда осы  айтқандарыңыз келе ме? - деп сұрады сахабалар (р.а.). Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Алла атымен ант ішіп, бұдан да жаманы болады деді. Осыдан жаман не бар, я, Расулалла? - деп сахабалар сұрады. Сендер жақсылықты жаман, жамандықты жақсы десе қалай болар едіңдер? Олай жасайтындар да  бола ма? - деп сұрады сахабалар. – «Иә, одан жаманы болады. Алла Тағала менің атыммен ант ішеді, оларға бәле жіберемін жұмсақ адам олар ішінде қайран болады» , - деп жауап берді Пайғамбарымыз (с.ғ.с.).

وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ  سورة المائدة

       Адам баласына Мәида сүресінің 2-ші аятында: «Алла Тағала тақуалық пен жақсылықта бір-біріне қол ұшын созуға әмір етіп, жамандық пен дұшпандықта жәрдем қылуды тыйды. Алладан қорқыңдар! Шындығында Алла азабы қатты», - деді.

مَا مِنْ عَبْدٍ يَسْتَرعِيهِ اللهُ رَعِيَّة، يَموتُ يَوْمَ يَمُوتُ وهو غَاشٌّ لِرَعِيَّتِهِ إِلا حَرَّمَ اللهُ عليه الجَنَّةَ

Туыстық қарым-қатынас, отбасы ол – Алланың құлдарына берген аманаты. Халқымызда «аманат, аманатқа қылма қиянат» деген сөз бар. Аманат сөзінің түп-төркіні арабтың «әмана» - сену, илану деген сөзінен шыққан. Адамзат баласы араларында сенім ұшқыны пайда болғанда жақындықтары арта түсетіні айқын. Кей кезде сенімімді ақтамады деп қаймығып та жатамыз. Ендеше бұл дүниеде мүлік иелері өздері сеніп тапсырған адамдарынан аманатын сұрайтыны секілді, Алла тағала да құлдарынан өзі нәсіп еткен игіліктердің есебін сұрайды.

 Имам Муслим жеткізген хадисте: «Қандай бір адамға Алла Тағала аманат қылып біреулерді жүктесе, ол аманатын дұрыстап өтемей ажалы келіп дүниеден өтсе, оған пейішті Алла Тағала арам қылады», -деген.

وَقَالَ ابْن مَسْعُودٍ رَضِيَ الله عنهُ قَالَ رسولُ اللهِ صلى الله عليه وَ سلمَ مَا بَعَثَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِيًّا إِلَّا وَلَهُ حَوَارِي فَيَمْكُثُ النَّبِيُّ بَيْنَ أَظْهَرَهِمْ مَا شَاءَ اللهُ تَعَالَى يَعْمَلُ فِيهِمْ بِكِتَابِ اللهِ وَبَأْمُرُهُ حَتَّى إِذَا قَبَضَ اللهُ نَبِيَّهُ مَكَثَ الْحَوَارِيُّونَ يَعْمَلُونَ بِكِتَابِ اللهِ وَبَأْمُرُهُ وَبِسُنَّةِ نَبَيِّهِمْ فَإِذَا انْقَرَضُوا كَانَ مِنْ بَعْدِهِمْ قَوْمٌ يَرْكَبُونَ رُءُوسَ الْمَنَابِرَ يَقُولُونَ مَا يَعْرِفُونَ وَيَعْمَلُونَ مَا يَنْكِرُونَ فَإِذَا رَأَيْتُمْ ذَلِكَ فَحَقَّ عَلَى كُلِّ مُؤمِنٍ جِهَادُهُمْ بِيَدِهِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ وَلَيْسَ وَرَاءَ ذَلِكَ إِسْلَام رَوَى مُسْلِم

  Әлемдердің жаратушысының құлдарына берген барлық ризық-несібесі –аманат. Барлық жаратылысты аманат деп қабылдап, оған қылдай қиянат жасамауымыз маңызды.                                                                               

إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا،

        Құран Кәрімде: «Шындығында, біз аманатты көктер мен жерге және тауларға ұсындық. Сонда олар аманатты алуды машақат көріп бас тартты. Оны адам баласы білімсіздікпен өзіне жүктеп алып зұлымдық жасады» (Ахзап 72),- делінген.

Адам баласын сондықтан да болар Алла Тағала өзге мақұлық атаулыдан ерекше қылып жаратты. Оларға дүниенің тылсым күшін түсініп-білу үшін ақыл беріп, ардақтады. Сол себепті Алланың хикметін сезіп, ақиқат жолымен жүргенге ештеңе жетпейді. Алла Тағаланың өзінің әміріне бас иіп, иманын шүберекке түйіп, аманатқа қиянат жасамаған құлдарына деген махаббаты шексіз. Дана Абай: «Адамды сүй, Алланың хикметін сез, Не қызық бар өмірде одан басқа?!» деп имандылықтың кемелін осылай түсіндірген.   

       Имам Муслим жеткізген Абдулла ибн Масғуд риуаят қылған Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) хадисінде: «Алла Тағала қандай да бір пайғамбар жіберсе оларға көмекшілер жібереді. Ажалы келгенше сол пайғамбар Алла үкімін жеткізуші. Раббымыз жіберген елшісін өзіне қайтарған кезде, артында қалған көмекшілері пайғамбардың салып берген сара жолын жалғастырады. Көмекшілерінің ажалы жетіп бұл дүниеден озғанда, артында қалған адамдар мінберлерге шығып, өздеріне тыйым салынған нәрселерге барып, білгенін істейтін болады. Сондай заманды көрсеңдер жамандықты қолмен өзгерту әр мұсылманның міндеті. Егер шамасы келмесе тілімен түзетсін, оған да әлі жетпесе жүрегімен қарсы болсын» , – деген. Бұл бес күндік фәни ақыреттің кіре беріс қақпасы іспетті. Әрбір басқан қадамының, сөйлеген сөзінің ертеңгі күні сұралатынына кәміл сенген жан жаманшылық атаулыға жоламай, күнәдан алшақ жүреді. Қараңғы қапаста қалмайық десек, жүрегімізге иман ұялатып, есеп берер күнге дайындалайық! 

Арабшадан аударған Қарағанды облыстық орталық мешітінің наиб имамы Қосмағамбетов Бекболат Зүлжалладинұлы.