Сан ғасырлар бойы ата бабаларымыз асыл дініміздің құңдылықтарын ұрпаққа салт дәстүрмен жеткізе білді. Тарихтан қарайтын болсақ, бұрынғы өткен бабаларымыз дін мен дәстүрді сабақтыстыра отырып құстың қос қанатындай егіз ұғыммен тәрбие беріп ұрпағына ұлағатты тура жол көрсете білген. Батырлар мен ақындар, жыраулар мен би шешендер, өз саласында өлең жырларымен бағыт-бағдарды термеге қосып діни негізді тебірентіп, өлең сөздерімен, мақал мәтелдерімен санамызға жеткізе білген. Ел басқарған билер сөз бастаған көсемдер ұрпағына мирас болар өз істерімен қанатты сөздерімен тарихтың тереңінен орын алып, ұлағатты ойларымен болашаққа із қалдыра білді.

Қазақ даласында сан ғасырлар бойы ұлт болашағын ойлаған ойшыл ғалымдар елінің қамын жеп келген. Қайтсем халқыма пайдам тиеді деген ұлт жанашырлары бар ынта ниетімен білімін сарп етіп келешек ұрпаққа ұлағатты өнеге бола білген.                 

«Ел боламын десең бесігінді түзе»,-деген қасиетті сөзді қастер тұтып, «Бір жылын ойлаған егін ексін, оң жылын ойлаған тал ексін, мың жылын ойлаған ұрпақ тәрбиелесін»,-деп өсиет қалдырған.

«Ұрпағыңмен мың жасасын»,-деген асыл қасиетті жандарына жақын тұтқан тұлғалардың бәрі де болашаққа бағыт-бағдар беретін өнегелі  амал өрен ойларымен келешек үшін қам жеген. Солардың бірі Бұқар жырау Қалқаманұлы.

Бұқар жырау Қалқаманұлы — XVIII ғасырдағы қазақ халқының дана жырауы, Абылай ханның кеңесшісі, ел бірлігін ойлаған ұлы қайраткері. Оның жырларында тек ел тағдыры, саясат пен билік емес, дінге деген терең көзқарас, имандылық, адамгершілік сияқты рухани құндылықтар да кең көрініс табады. Бұл мақалада Бұқар жыраудың жырларындағы ислам діні мен рухани тәрбие мәселелері талданады.

Бұқар жырау ислам дінінің қағидаларын терең меңгерген. Ол Бұхара мен Қарнақ медреселерінде білім алып, сопылық іліммен сусындаған. Жыраудың жырларында Аллаға сену, тағдырға мойынсұну, әділет, жақсылық жасау, ақыретті естен шығармау сияқты исламның негізгі ұстанымдары көрініс табады.

Мысалы, жыраудың «Он бір тілек» атты өлең жолдарында ой толғайтын бірнеше ғибратты саңалы ұрпаққа бағыт-бағдар беріп, ой-өрісін дамытуға айтқан қанатты сөздері әлі де болашаққа жол көрсетіп келеді

 «Бірінші тілек тілеңіз» атты толғауында:

«Бірінші тілек тілеңіз,

Бір Аллаға жазбасқа»

деген жолдар арқылы Аллаға сенім мен күнәдан сақтану қажеттілігі насихатталады. Бұқар жырау адамгершілік пен имандылықты насихаттаған. Ол адамдарды шыншыл болуға, үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсетуге, дүниеге қызықпауға, рухани тазалыққа үндеген. Бұл ислам дінінің негізгі қағидаларымен сәйкес келеді.

Жырау:

«Бесінші тілек тілеңіз,

Бес уақытты бес намаз,

Біреуі қаза қалмасқа»

деп, намаздың маңыздылығын атап көрсетеді. Бұқар жырау үшін дін — тек сенім емес, өмір сүрудің жолы, қоғамның тәртібі. Оның жырларынан исламның негізгі ұстанымдары — Аллаға сену, тағдырға мойынсұну, әділет, жақсылық жасау, ақыретті естен шығармау секілді идеяларды байқауға болады.

Өмірдің өткіншілігі және ақыретке сенім

Жырау бір жырында:

«Күн батқан соң, қайтадан күн шығады,

Адам өлген соң, қайтып келмейді…»

— деп, өмірдің өткіншілігін, адамның бұл дүниеде қонақ екенін меңзейді. Бұл — исламдағы ақыретке сенім ұстанымымен үндес терең ой.

Әділет пен моральдық құндылықтар

Бұқар жыраудың дін туралы ойлары халықты дұрыс жолға бағыттайтын тәлім-тәрбие мектебі іспетті. Ол адам баласын қарапайым болуға, дүниеқоңыздықтан аулақ жүруге, Алланы естен шығармауға шақырады. Әсіресе билік иелеріне қарата айтқан сөздерінде де шариғатқа сай әділеттілік талап етіледі.

Мысалы:

«Атасы бірдің — жиені бір,

Арасы жақын туыстың

Арасына от жағып,

Аздырар әлсіз биді ертіп…»

— деп, әділетсіздікті сынап, ел ішіндегі алауыздықты болдырмауға үндейді. Бұл да — дін мен мораль үндестігін көрсететін тұстардың бірі.

Тыныштық пен бейбітшілік

«Бейбітшілік басым болса,

Азаматтың жолы ашық,

Өмірдің мәні толысады,

Қоғамның тыныштықтағы тынысы ашық»

Бұл жолдарда Бұқар жырау бейбітшіліктің маңыздылығын әрі тыныш қоғамның даму үшін қажет екендігін айтады. Бейбіт өмір адамды жарқын болашаққа жеткізеді деп түсіндіреді.

«Жақсылықтың жолы ашық,

Жамандықтың жолы тар,

Тар жолмен жүрген адамның

Жақсы болуында ақау бар.»

Бұл өлең жолдарында Бұқар жырау адамның жақсы істер жасауына шақырып, жамандыққа ұрынбауды ескертеді. Оның пікірінше, әрбір іс жақсы болуы үшін адам саналы, шынайы болуы керек.

Бұқар жыраудың жырларында ислам діні мен рухани тәрбие мәселелері терең қамтылған. Оның шығармалары бүгінгі күнде де өзектілігін жоғалтпай, жастарға рухани тәрбие беруде маңызды рөл атқарады. Жыраудың терең діни және адамгершілік ойлары қазақ халқының исламды терең қабылдап, оны тұрмыс-тіршілігіне сіңіре білгенін дәлелдейді. Бұқар жыраудың рухани мұрасы бүгінгі күні де өзектілігін жойған жоқ. Жас ұрпаққа оны оқу — тек тарихты тану емес, рухани тазару, дін мен дәстүрге сүйене отырып, тұлға ретінде қалыптасудың жолы болмақ.

Өмірі өнеге болған қазақ даласындағы ақын батырларымыздың бәрі рухани тәрбиемен өсіп діни сауаттылықпен білім алу арқылы елінің болашағына дамуына үлес қоса білді. Бүгінгі таңда Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы Бас Муфти Наурызбай қажы Тағанұлы хазіреттің бастамасымен «Ислам және Отбасы құндылығы жылы»,- деп бекітілген болатын. Осы бағдарлама аясында көптеген іс-шаралар жүзеге асып жатыр.

Қарағанды қалалық «Бұқар Жырау» мешітінің найб имамы А.Р.Мукаев

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Бұқар жырау Қалқаманұлы. Толғаулар. – Алматы: «Жазушы» баспасы, 1991.

2. Мырзалы С. Бұқар жырау және қазақ руханияты. – Астана: Фолиант, 2004.